26 Οκτωβρίου 2010

12:53

Οι μεταρρυθμίσεις χρειάζονται το κράτος!

Του Γιωργου Παγουλατου*/ gpag@aueb.gr

Τίθεται συχνά το ερώτημα: γιατί δεν προχωρούν οι μεταρρυθμίσεις; Ποιες δυνάμεις αποτρέπουν την έναρξή τους ή εμποδίζουν την εφαρμογή τους; Πώς συμβιβάζεται το διάχυτο αίτημα μεταρρυθμίσεων (στη δημόσια διοίκηση, το ασφαλιστικό, την υγεία και την εκπαίδευση) με τον πενιχρό απολογισμό πεπραγμένων;

Οι συνήθεις ύποπτοι εντοπίζονται σε μια σειρά παραγόντων: ασθενής πολιτική βούληση, κυριαρχία πολιτικού κόστους, κομματική πόλωση, αντιστάσεις οργανωμένων συμφερόντων. Ανεπάρκεια μεταρρυθμιστικού σχεδίου και στοχοθεσίας, κυβερνητική ασυνέχεια, δυσλειτουργίες της δημόσιας διοίκησης, κατακερματισμός και αλληλοεπικαλύψεις αρμοδιοτήτων, νομικισμός και συνταγματισμός. Αδυναμία μεταρρυθμιστικής ιδεολογίας, αποτυχία οικοδόμησης συνασπισμού υποστήριξης των αλλαγών. Ολα έχουν βάση. Υπάρχει όμως μια ακόμα κρίσιμη διάσταση, που αφορά την περιρρέουσα δημόσια σφαίρα.

Η δημόσια σφαίρα είναι το πλαίσιο διαλόγου, αρχών, δημόσιων αξιών και επιδιώξεων που συγκροτούνται και νομιμοποιούνται στη βάση του δημόσιου συμφέροντος. Αξίες όπως ο επαγγελματισμός της δημόσιας διοίκησης, το κύρος της δικαστικής εξουσίας, η κυριαρχία του κράτους δικαίου. Οι δημόσιες αξίες σε μια φιλελεύθερη, θεσμοκεντρική κοινωνία αντιδιαστέλλονται τόσο από την κυνική ιδιοτέλεια των στενών συμφερόντων και του ωχαδερφισμού όσο και από την παντοκρατορία μιας «γενικής βούλησης» που μεταβάλλεται σε οδοστρωτήρα των δικαιωμάτων.

Αυτή η δημόσια σφαίρα συντηρείται από μια ενεργό κοινωνία πολιτών, αλλά ο ρόλος του κράτους είναι κεντρικός για τη συγκρότησή της. Ενα κράτος ανυπόληπτο και αναξιόπιστο την αποδιαρθρώνει.

Το κράτος στη μεταπολεμική Ελλάδα οικοδομήθηκε σε διαδοχικά στρώματα. Μεσολαβούντος του πελατειακού συστήματος έγινε εργοδότης. Εγινε παραγωγός και επιχειρηματίας, υποκαθιστώντας την έλλειψη ιδιωτικών κεφαλαίων ή κινήτρων. Εθνικοποίησε και κοινωνικοποίησε, εκπέμποντας πολιτική πυγμής. Οικοδόμησε ένα δαιδαλώδες πλέγμα παρεμβατισμού, ασκώντας επιλεκτικό προστατευτισμό σε πλήθος τομέων και δραστηριοτήτων. Και, υπό το σωρευμένο βάρος όλων των παραπάνω, έφτασε το 1989-90 στα πρόθυρα δημοσιονομικής κατάρρευσης.

Ετσι, η είσοδος στο ’90 βρήκε ένα κράτος υπερδιογκωμένο και σχεδόν χρεοκοπημένο. Ηδη στην Ευρώπη είχε αρχίσει η πορεία προς την ενιαία αγορά, με απελευθέρωση αγορών και αποκρατικοποίηση. Ανταποκρινόμενο καθυστερημένα στη διεθνή συγκυρία, το κράτος άρχισε να αναδιπλώνεται. Ακολουθώντας το ευρωπαϊκό παράδειγμα επιδίωξε να μετεξελιχθεί από παρεμβατικό σε ρυθμιστικό, από κράτος επιχειρηματία και παραγωγό σε επιτελικό κράτος, εγγυητή και πλοηγό.

Ομως, η υποχώρηση του κράτους ήταν ασύντακτη. Το ιστορικό άλμα στην ιδιωτική τηλεόραση έγινε χωρίς ρυθμιστικό πλαίσιο. Η αποκρατικοποίηση των αγορών με υποτυπώδεις αρχές ανταγωνισμού. Η απελευθέρωση της κεφαλαιαγοράς και η πρώτη άνθηση του χρηματιστηρίου με μια ισχνή επιτροπή κεφαλαιαγοράς. Η αξιοποίηση των αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων με αδρανοποιημένη την Επιτροπή Εποπτείας και Ελέγχου της Τραπέζης της Ελλάδος.

Θα μπορούσε πιθανόν να αντιταχθεί ότι πρώτα απελευθερώνονται οι αγορές και μετά ρυθμίζονται. Οτι η στρατηγική ταχείας απελευθέρωσης και προσαρμογής περιέσωσε ορισμένες μεταρρυθμίσεις από τον κανόνα της αδράνειας, οδηγώντας τουλάχιστον σε αποτελέσματα.

Το βέβαιο πάντως είναι ότι μπήκαμε στην εποχή του λιγότερου κράτους χωρίς να περάσουμε ποτέ από μια περίοδο έγκυρου και αξιόπιστου κράτους. Γνωρίζουμε διεθνώς ότι η μετάβαση στην παγκοσμιοποιημένη αγορά χρειάζεται σοβαρό κράτος, περιορισμένο αλλά ισχυρό. Τόσο μικρό όσο είναι δυνατόν, τόσο μεγάλο όσο είναι αναγκαίο. Ομως το κράτος στην Ελλάδα υπήρξε ρηχό και διάτρητο. Ενας υδροκέφαλος γίγαντας μετριότατης νοημοσύνης, υπό ισόβια κομματική κηδεμονία.

Εγιναν ασφαλώς και σημαντικά βήματα: το ΑΣΕΠ, η Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης, ο Καποδίστριας, ο Συνήγορος του Πολίτη και οι ανεξάρτητες αρχές, τα Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών. Βήματα εκσυγχρονισμού, που δεν κατάφεραν όμως να αντιστρέψουν τη διάχυτη εικόνα κρατικής αναξιοπιστίας. Ο σωρευτικός απολογισμός είναι μια αίσθηση αποικιοποίησης του κράτους από ιδιωτικά συμφέροντα, ανεπαρκούς προστασίας του δημόσιου συμφέροντος, ελλειμματικής λειτουργίας του κράτους δικαίου.

Ετσι όμως, η στροφή στον αντικρατισμό αποδιάρθρωσε την ούτως ή άλλως ασθενική δημόσια σφαίρα. Μια ισχυρή δημόσια σφαίρα παράγει και καλλιεργεί το βασικό συστατικό σοβαρής μεταρρύθμισης στις σύγχρονες δημοκρατίες: την ύπαρξη δημόσιας, κοινωνικής εμπιστοσύνης. Η δημόσια σφαίρα είναι η σφαίρα της εμπιστοσύνης, γράφει ο David Marquand.

Επειδή η μεταρρύθμιση εμπεριέχει τη διαχείριση της αβεβαιότητας και της ανασφάλειας, γι’ αυτό προϋποθέτει ισχυρούς και αξιόπιστους δημόσιους θεσμούς. Και τους χρειάζεται για έναν ακόμα λόγο: διότι η διαδικασία των μεταρρυθμίσεων είναι σταδιακή και διηνεκής, όχι μια κι έξω. Χρειάζεται διαρκή στήριξη και εμπιστοσύνη της κοινωνικής πλειοψηφίας.

Τη χρειάζεται, γιατί οι αντίπαλοι των αλλαγών, ως άμεσα ζημιούμενοι, είναι καλύτερα οργανωμένοι από την πλειονότητα των δυνητικά ωφελημένων. Επιπλέον, οι μεταρρυθμίσεις θυσιάζουν ορισμένα κεκτημένα σήμερα για μεγαλύτερα συλλογικά οφέλη αύριο. Για παράδειγμα, η μακροοικονομική σύγκλιση της δεκαετίας του ’90 στηρίχθηκε από τους κοινωνικούς εταίρους, που άσκησαν μισθολογική αυτοσυγκράτηση για να μειωθούν ελλείμματα και πληθωρισμός. Η συναίνεση προϋπέθετε την εμπιστοσύνη ότι οι εργαζόμενοι θα αποζημιώνονταν από την ένταξη στην ΟΝΕ. Εμπιστοσύνη που ενισχυόταν από την παρουσία της Ε.Ε. σε ρόλο αξιόπιστου τριτεγγυητή.

Γι’ αυτό το κράτος των μεταρρυθμίσεων πρέπει να είναι ισχυρό και αξιόπιστο: για να πείσει την κοινωνία να στηρίξει τις αλλαγές και για να αποζημιώσει, αν χρειάζεται, τους χαμένους.

Και αυτό μας φέρνει στο αρχικό ερώτημά μας. Μπορεί οι μεταρρυθμίσεις να οδηγούν σε λιγότερο κράτος, απαιτούν όμως ποιοτικά καλύτερο και ισχυρότερο κράτος. Και απόθεμα εμπιστοσύνης στις προθέσεις και στην αποτελεσματικότητα των μεταρρυθμιστών. Οικοδομείται με κόπο, αλλά σπαταλάται πολύ εύκολα.

* Ο κ. Γ. Παγουλάτος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

0 σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

ΠΡΙΝ ΓΡΑΨΕΤΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΚΕΦΘΕΙΤΕ...

- τηρήστε τους κανόνες δεοντολογίας.
- κάντε εποικοδομητική κριτική, με επιχειρήματα.
- δικαιούστε να διαφωνείτε.