Σόλων και σεισάχθεια- Χρειαζόμαστε και σήμερα μια νέα σεισάχθεια…

Περί «σεισάχθειας» στα χρόνια του Σόλωνα (594 π.χ.)…. «Οι φτωχοί- γράφει ο Αριστοτέλης- ήταν σκλάβοι των πλουσίων όχι μονάχα αυτοί μα και τα παιδιά τους και οι γυναίκες τους. Και καλλιεργούσαν τα κτήματα των πλουσίων. Όλη δε η γη ανήκε στους λίγους. Κι ανίσως δεν έδιναν όλο το ποσό της μίσθωσης, ο νόμος τους έκανε σκλάβους, κι αυτούς και τα παιδιά τους…» («Αθην. Πολιτ.», 2, 2).

Κι ο Πλούταρχος γράφει: «Όλος ο λαός ήταν χρεωφειλέτης στους πλουσίους…Πολλοί μάλιστα αναγκάζονταν- γιατί δεν μπορούσαν να ξεπληρώσουν τα χρέη τους- να πουλούν και τα παιδιά τους, επειδή κανένας νόμος δεν το απαγόρευε και να εκπατρίζονται ακόμα απ’ αφορμή τη μεγάλη σκληράδα των δανειστών τους» (Πλουτ. «Σόλων», 13).

Το λαϊκό ξεσήκωμα ήταν ισχυρό και πολύν καιρό αλληλομάχονταν οι αντίπαλες μερίδες (ευγενείς και λαϊκοί) χωρίς να επικρατήσει η μια απ’ αυτές. Γι αυτό συμφώνησαν να καλέσουν ως συμφιλιωτή τους το Σόλωνα. Αυτό έγινε το 594, τότε που ο Σόλων χρημάτισε άρχων….

Το κακό είχε παραγίνει. Η εκμετάλλευση μέρα με τη μέρα απλώνονταν. . Η τοκογλυφία οργίαζε, η φτώχεια και η κοινωνική αθλιότητα ξεκλήριζαν τα αγροτικά στρώματα…Ο Σόλων σ’ ένα ποίημά του δείχνει τον πόνο του για την απαθλίωση της φτωχολογιάς:

«Κι άλλος που ‘ναι απένταρος τον βασανίζει η φτώχεια,

το πώς θα κάνει χρήματα πολλά αυτός φροντίζει.

Ο ενας τρέχει απεδώ κι όπου τον βγάλει η άκρια.

Άλλος με τα πλεούμενα στα πέλαγα αρμενίζει

που ‘χουν τα ψάρια τα πολλά, κι ανεμοδαρμένος

στο σπίτι του παράν πολύν πασκίζει για να φέρει,

ποτές μη λογαριάζοντας τη δόλια τη ζωή του.

Κι άλλος, απ’ όσους παιδεύονται με του ζευγά τα έργα,

τη γης που ‘ναι πολύδεντρη, αυτός την ξεχερσώνει,

χρονιάτικα δουλεύοντας σα σκλάβος ο καημένος.

Άλλος πάλι του Ήφαιστου που ‘ναι πολυτεχνίτης

και της Εργάνης Αθηνάς, την τέχνη τους μαθαίνει

και έτσι με τα χέρια του κερδίζει το ψωμί του»

(στίχ. 41-49, βλ. αρχαίο κείμενο στου Diehl, “Anthologia Lyrica)

Ο Σόλων είχε καλό παρελθόν και θεωρούνταν πως ήταν φίλος του λαού, αφού σε πολλά τραγούδια του έριχνε το άδικο στους ευγενείς- μεγαλοκτηματίες. Η ρίζα του κακού τόνιζε είναι η δυσνομία (δηλαδή η κακή διοίκηση). Γι αυτό άρχισε από καιρό να προπαγανδίζει με τα τραγούδια του, πως για ν’ αλλάξουν τα πράγματα πρέπει να μπουν καλοί νόμοι. Μόνο με την ευνομία, έλεγε, μπορεί η πολιτεία να πάει μπροστά. Για τούτο σε μια Ελεγεία του ορμήνευε τους πατριώτες του να γίνουν «καλοί πολίτες» για να σωθεί η πατρίδα.: «…Στους Αθηναίους, αυτά μου προστάζει η ψυχή μου να πω, γιατί αμέτρητες είναι οι συμφορές που φέρνει η κακοδιοίκηση (δυσνομία), ενώ με την καλή διοίκηση (ευνομία) όλα γίνονται με τάξη και στην εντέλεια και οι αδικάρηδες πάνε φυλακή. Οι ανακατοσούρες καλμάρουν και ούτε πάλι μερικοί θα μπουχτίζουν από το φαϊ και θα καταφρονούν τους άλλους. Η ευνομία ξηραίνει τη φύτρα της απάτης μόλις φυτρώσουν, και τα στραβόξυλα τα ισιάζει. Επίσης καλμάρει των απαίσιων τσακωμών τη μάνητα κι έτσι μέσα στην πολιτεία όλα γίνονται σωστά και μυαλωμένα» (Βλ. αρχαίο κείμενο στην Ανθολογία του Diehl, τ. I, σελ. 30-31).

(Τα παραπάνω από τη Μεγάλη ιστορία της Ελλάδας, του Γιάννη Κορδάτου, Αρχαία Α’, εκδ. 20^ος αιώνας).

Σόλων και σεισάχθεια (από το Ιστορία της αρχαίας Ελλάδας, J. B. Bury & Russell Meiggs, τ. α’, εκδ. Καρδαμίτσα)….

-Την ανάδειξη του Σόλωνα σε άρχοντα επώνυμο και διαλλακτή για να θεραπεύσει τα δεινά της πολιτείας (Αθήνας) έχουμε στη διάθεσή μας μια σύγχρονη επιτέλους πηγή, απαράμιλλη σε αξία. Ο Σόλων ήταν ο γιος του Εξηκεστίδη, ενός από τους ευγενείς που είχαν δεσμούς με τον οίκο των Μεδοντινών. Ο ίδιος μας άφησε τον προσωπικό του απολογισμό για τα πολιτικά πράγματα, και ενόσω ακόμη ο πεζός λόγος δεν είχε γίνει το φυσικό εκφραστικό μέσο για τη φιλοσοφία, την πολιτική σκέψη ή την οικονομική θεωρία, δεν θα έπρεπε να θεωρηθεί εκπληκτικό που απευθυνόταν προς το κοινό του με στίχους. Από τα ποιήματά του αρκετά εκτενή αποσπάσματα χρησίμευαν αργότερα για μαρτυρίες, που έφερναν στο φως με τρόπο επαγωγό τα δεινά της Αττικής και όσα μέτρα έλαβε αυτός για τη διευθέτησή τους. […] Ο Σόλων ορίστηκε το 594 π.χ. με ειδική εντολή να εφαρμόσει τα μέτρα που αυτός θα έκρινε κατάλληλα. Αντί να δώσει τη συνηθισμένη διαβεβαίωση του αρχηγού του κράτους, ότι θα διαφυλάξει αμείωτη όλων των πολιτών την περιουσία, εξέδωσε προκήρυξη, ότι όλα τα χρέη παραγράφονται και όλοι όσοι για κάποιο χρέος είχαν γίνει δούλοι ελευθερώνονται.

Το μέτρο αυτό, η σεισάχθεια, όπως χαρακτηρίστηκε, από τα βάρη (άχθη) που αποσείονταν, κάλυπτε δυο κατηγορίες ανθρώπων. Η μέχρι τότε αναγνωρισμένη εγγύηση ενός χρέους ήταν το ίδιο το πρόσωπο, και όταν το χρέος δεν επιστρεφόταν, ο οφειλέτης γινόταν δούλος στον πιστωτή. Τότε που νόμισμα ακόμη δεν υπήρχε, ένας που δεν μπορούσε να συντηρήσει τον εαυτό του δεν είχε και πολλά περιθώρια να διαλέξει, παρά να γίνει δούλος κάποιου, να του δουλεύει και για ανταμοιβή του να τρέφεται και να συντηρείται απ’ αυτόν. Αλλά επίσης ήταν δυνατό και να πουληθεί, και ο Σόλων έρχεται και διακηρύσσει με υπερηφάνεια πως επανέφερε στην πατρίδα πολλούς που είχαν πουληθεί στα ξένα, και μερικοί από αυτούς μάλιστα είχαν ξεχάσει ακόμα και τη γλώσσα τους. Τη δεύτερη κατηγορία αποτελούσαν οι «εκτημόροι»- ο «εκτημόρος» είχε υποτίθεται αποδεχτεί ή του είχε ουσιαστικά επιβληθεί, μια κατάσταση που του έδιναν ίσως τον σπόρο για τα σιτηρά του και τον άφηναν να χρησιμοποιεί το βόδι και το αλέτρι, κι αυτός έδινε γι’ αντάλλαγμα ένα τακτικό μερίδιο από τις σοδειές  του- οι οποίοι κατά μίαν έννοια ήταν κι αυτοί οφειλέτες τώρα έγιναν ελεύθεροι για να καλλιεργούν τη δική τους γη.

(Ιστορία της αρχαίας Ελλάδας, J. B. Bury & Russell Meiggs, τ. α’, εκδ. Καρδαμίτσα)

Ας δούμε τι γράφει κι ο Παντελής Μπουκάλας στην Καθημερινή της περασμένης Κυριακής για το ίδιο θέμα (Σόλων- σεισάχθεια)…

«…Σόλων Εξηκεστίδου Σαλαμίνιος πρώτος μεν την σεισάχθειαν εισηγήσατο Αθηναίοις· το δεν ην λύτρωσις σωμάτων τε και κτημάτων. Και γαρ επί σώμασιν εδανείζοντο και πολλοί δι’ απορίαν εθήτευον», ιστορεί ο Διογένης Λαέρτιος. Η σεισάχθεια λοιπόν, η ακύρωση των χρεών προς το Δημόσιο και προς ιδιώτες, και η απαγόρευση να δανείζεται κανείς υποθηκεύοντας το ίδιο του το σώμα, υπήρξε η πρώτη πολιτική πράξη του Σόλωνα· ο ίδιος μάλιστα της έδωσε το όνομα αυτό, εγκαινιάζοντας την πρακτική των Αθηναίων να επικαλύπτουν την ωμότητα των πραγμάτων με «χρηστά και φιλάνθρωπα ονόματα». Και με το δίκιο του, στα ποιήματά του καμάρωνε επειδή «λευτέρωσε τη γη την υποδουλωμένη, / βγάζοντας του χρέους τα σημάδια που ήταν παντού μπηγμένα» (τα σημάδια αυτά, οι «όροι», κάτι σαν μνημόνια εποχής, ήταν πέτρινες πλάκες που τις έβαζαν στα χρεωμένα κτήματα, γράφοντας πάνω τους το ποσό του χρέους και τα ονόματα του δανειστή και του επώνυμου άρχοντα). Επιπλέον ο Σόλων εισήγαγε μια πρώτη μορφή του πόθεν έσχες, ανολοκλήρωτη έκτοτε, και έλαβε μέτρα που περιόριζαν την πολυτελή διαβίωση. Αν απέσβεσε πλήρως τα χρέη ή απλώς αλάφρωσε τους τόκους, όπως έγραψε ο Ανδροτίων, Αθηναίος πολιτικός του 4ου αιώνα, είναι ένα ερώτημα για τους ιστοριογράφους. Οπως διαβάζουμε πάντως στη βιογραφία του προδρόμου της δημοκρατίας από τον Πλούταρχο, ο μεταρρυθμιστής Σόλων «μπήκε σε μεγάλους μπελάδες με τη σεισάχθεια. Γιατί μόλις αποφάσισε να ξεγράψει τα χρέη και να μην ξαναμοιράσει τη γη, είπε τις σκέψεις του στους πιο πιστούς και στενούς του φίλους». Κι εκείνοι έτρεξαν και δανείστηκαν μεγάλα ποσά από τους πλούσιους κι αγόρασαν μεγάλες εκτάσεις γης» (περίπου όπως θα συμβεί και στις μέρες μας, με ενδεχόμενη έξοδο από το ευρώ και επιστροφή στη δραχμή, οπότε όσοι άσκησαν το πατριωτικό τους καθήκον στέλνοντας με βαριά καρδιά τα χρήματά τους στην αφιλόξενη Ελβετία, θα βρεθούν σε θέση αγοραστικής ισχύος). «Μόλις λοιπόν κοινοποιήθηκε ο νόμος της σεισάχθειας», συνεχίζει ο Πλούταρχος, οι φίλοι του Σόλωνα, που είχαν εκμεταλλευτεί την ούτως ειπείν εσωτερική πληροφόρηση, «κατακράτησαν και τα κτήματα και τα δανεικά, γι’ αυτό και τους ονόμασαν χρεοκοπίδες. Βαριές κατηγορίες ακούστηκαν τότε για τον Σόλωνα, ότι δηλαδή αδίκησε και δεν αδικήθηκε. Μα βρήκε το δίκιο του όταν μαθεύτηκε πως είχε δανείσει μονάχα πέντε τάλαντα – που κι αυτά τα χάρισε πρώτος κατά τον νόμο».

Μια μέθοδος απελευθέρωσης ήταν η σεισάχθεια, «η των χρεών άνεσις», γιατί με αυτήν ο Σόλων «την ελευθερίαν εβεβαίωσε των πολιτών». «Ουδέν γαρ ην όφελος νόμων ισότητα παρεχόντων, ην αφαιρείται τα χρέη τους πένητας» σκεφτόταν ο Αθηναίος νομοθέτης. Δηλαδή, «δεν υπάρχει κανένα όφελος, αν οι νόμοι παρέχουν ισότητα αλλά τη στερούν τα χρέη. Αφού τότε οι φτωχοί, κι ας φαίνεται πως χαίρονται τη μεγαλύτερη ελευθερία, είναι υποδουλωμένοι στους πλούσιους, γιατί κι όταν ακόμα δικάζουν ή μετέχουν σε δημόσιες υπηρεσίες ή μιλούν στην αγορά, υπακούουν στις επιθυμίες των πλουσίων και αυτούς υπηρετούν». Πρόδηλη η αναλογία με τα σημερινά, με τη δανεική ελευθερία μας και τη χρεωστικώς μειωμένη κυριαρχία μας. Αλλά πρόδηλη και η διαφορά: Ο Σόλων, που χρησιμοποίησε ένα «φάρμακο επικίνδυνο μεν αλλά δραστικό», σαν άνθρωπος του μέτρου που ήταν, κατόρθωσε με την «αρετή» του και να πείσει και να κατανικήσει την εις βάρος του διαβολή. Ακόμα και οι ταπεινότεροι κόλακες των νυν αρχόντων και νομοθετούντων, όμως, δύσκολα θα ισχυρίζονταν κάτι τέτοιο για τους κυρίους τους».
http://itzikas.wordpress.com/